Czym jest arbitraż?
Arbitraż, czyli sąd polubowny, to forma rozstrzygania sporów poza sądem państwowym. Decyzję o jego powołaniu podejmują strony, a wydany przez arbitra wyrok ma taką samą moc prawną jak orzeczenie sądu powszechnego. Co ważne, w składzie sądu arbitrażowego nie mogą zasiadać czynni zawodowo sędziowie państwowi, ale mogą to być sędziowie w stanie spoczynku.
Sąd powszechny sprawuje jedynie kontrolę nad zgodnością wyroku arbitrażowego z prawem i zasadami współżycia społecznego. Strony mogą wskazać zasady, którymi ma kierować się arbiter, np. określone normy prawne lub reguły słuszności. Tę zasadę autonomii stron reguluje polski Kodeks postępowania cywilnego (art. 1184 k.p.c.) oraz ustawa modelowa UNCITRAL Arbitration Rules (art. 19).
Wybór arbitrażu w postępowaniu sądowym
Decyzja o skorzystaniu z arbitrażu zależy wyłącznie od woli stron. Żadna ustawa nie nakłada obowiązku korzystania z tej metody rozstrzygania sporów. W tej procedurze osoby trzecie, zwane arbitrami, są wybierane przez strony lub wskazane przez zewnętrzny podmiot.
Arbitraż ma swoje ograniczenia – strony mogą mieć niewielki wpływ na końcowy werdykt, ponieważ arbiter, po wysłuchaniu argumentów, wydaje niezależne orzeczenie. Rola arbitra jest więc podobna do roli sędziego w sądzie powszechnym.
Więcej o międzynarodowych regulacjach arbitrażowych.
Postępowanie arbitrażowe – przebieg i informacje
Postępowanie przed sądem arbitrażowym może być prowadzone przez jednego lub kilku arbitrów. Ich liczba jest dowolna, ale jeśli strony nie określą jej w umowie, zgodnie z art. 1169 § 2 k.p.c., sąd polubowny liczy trzech arbitrów. Wybór parzystej liczby arbitrów może prowadzić do impasu w podejmowaniu decyzji, dlatego praktyka preferuje liczby nieparzyste.
Zasady obowiązujące w arbitrażu:
- Równouprawnienie stron – naruszenie tej zasady skutkuje nieważnością zapisu na sąd polubowny (art. 1161 § 2 k.p.c.),
- Dyspozycyjność stron – strony decydują o zakresie postępowania,
- Kontradyktoryjność – spór rozstrzygany jest na podstawie argumentów obu stron,
- Prawda formalna – oparta na dokumentach i dowodach przedstawionych przez strony,
- Koncentracja materiału dowodowego – sprawa jest rozstrzygana na podstawie zebranych dowodów,
- Bezpośredniość i ustność – arbiter powinien samodzielnie przeanalizować przedstawione materiały,
- Poufność – postępowanie arbitrażowe nie jest jawne.
W Polsce najważniejszym organem arbitrażowym jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie. Inne popularne instytucje to Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich oraz Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan. Sprawy rozpatrywane przez te instytucje zyskują na popularności, a liczba wyroków arbitrażowych w Polsce rośnie.
Profesjonalne wsparcie prawne w postępowaniach arbitrażowych oferuje Kancelaria Radcy Prawnego Michała Matysiaka.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Tak, wyrok arbitrażowy jest równoważny wyrokowi sądu państwowego i może być egzekwowany na tej samej zasadzie.
Nie, decyzja o poddaniu się arbitrażowi zależy wyłącznie od stron sporu.
Koszty arbitrażu są uzależnione od wartości przedmiotu sporu i instytucji arbitrażowej. Często są niższe niż koszty postępowania sądowego.
Od wyroku arbitrażowego nie można się odwołać, ale można wnieść skargę o jego uchylenie do sądu powszechnego, jeśli został wydany z naruszeniem prawa.
Jest zazwyczaj krótsze niż postępowanie sądowe, ale zależy od skomplikowania sprawy i liczby arbitrów.
Słowniczek pojęć
Arbitraż – sposób rozstrzygania sporów poza sądem państwowym przez niezależnych arbitrów.
Sąd polubowny – instytucja arbitrażowa powołana do rozstrzygania sporów cywilnych i gospodarczych.
Arbiter – osoba rozstrzygająca spór w postępowaniu arbitrażowym.
Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.) – akt prawny regulujący procedurę cywilną w Polsce, w tym zasady arbitrażu.
UNCITRAL Arbitration Rules – międzynarodowe zasady regulujące arbitraż handlowy.
